پترولوژی و ژئوشیمی دایک های دیابازی در منطقه غرب بند هزارچاه

مجموعه دگرگونی- آذرین بند ¬هزار¬چاه در 25 کیلومتری جنوب غربی بیارجمند (جنوب شرق شاهرود در استان سمنان)، در حاشیه شمالی زون ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. این مجموعه توسط یک سری دایک-های کوارتزدیوریتی به سن نئوپروتروزوئیک و اجتماعات وسیعی از دایک¬های گابرویی با روند کلی شرقی- غربی به سن ژوراسیک میانی قطع شده است. دایک¬های گابرویی مورد مطالعه، توده گرانیتوئیدی بند هزار¬چاه به سن اواخر نئوپروتروزوئیک– اوایل کامبرین و توالی تخریبی– رسوبی (کنگلومرا، ماسه¬سنگ، شیل و سیلتستون، معادل سازند شمشک در البرز) به سن تریاس بالایی – ژوراسیک زیرین را قطع کرده¬اند ولی در توالی آهکی – آهک ماسه¬ای ژوراسیک بالایی (معادل سازند دلیچای در البرز) دیده نمی‎شوند. دایک¬های گابرویی مورد مطالعه اساساً از کانی¬های اصلی پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن اوژیتی تشکیل شده¬اند. کانی¬های فرعی آن¬ها نیز شامل آپاتیت و منیتیت و کانی¬های ثانویه نیز عمدتاً شامل سریسیت، کلسیت، کلریت و آمفیبول (ناشی از اورالیتی شدن کلینوپیروکسن) می¬باشند و بافت¬های اینترگرانولار، افیتیک و ساب¬افیتیک دارند. در نمودار¬های تعیین سری ماگمایی و محیط زمین ساختی، ماهیت ساب آلکالن و پشت کمانیِ نشان می¬دهند. نمودار¬های بهنجار شده نسبت به کندریت، غنی¬شدگی از lrees نسبت به hrees را نشان می¬دهند. این غنی¬شدگی می¬تواند ناشی از تأثیر سازندگان زون فرورانش و همچنین آلایش پوسته¬ای باشد.. آنومالی مثبت k، rb و آنومالی منفی nb و ta در نمونه¬های گابرویی می¬تواند ناشی از ارتباط تشکیل آن‎ها با محیط فرورانشی و یا آلایش پوسته¬ای ماگما در حین صعود و جایگزینی باشند. ماگمای تشکیل دهنده دایک های گابرویی از ذوب بخشی 6 تا 10 درصدی یک منبع گوشته¬ای اسپینل لرزولیتی غنی¬شده واقع در اعماق کمتر از 80 کیلومتر حاصل شده و از طریق فضاها و شکستگی های ایجاد شده در امتداد گسل های نرمال خود را به افق¬های بالاتر رسانده است. این ماگما در حین صعود به ترازهای بالاتر متحمل فرایندهای پترولوژیکی مختلف نظیر هضم و آلایش پوسته¬ای شده و در نهایت به صورت دایک یا توده های نفودی کوچک و بزرگ و حتی در برخی مناطق به شکل گدازه در داخل توالی رسوبی معادل سازند شمشک در حوضه پشت کمانی ایران مرکزی در زمان ژوراسیک¬¬میانی رخنمون یافته است.